Co to jest nurt psychoterapii? Który nurt jest najlepszy?

Nurt psychoterapii, to inaczej jej rodzaj. Czasem zamiast sformułowania „nurt” używa się określeń: szkoła/ podejście/ metoda psychoterapii. Różnorodność nurtów terapeutycznych wynika z faktu, że psychoterapia nie jest oparta na jednolitej teorii. Oznacza to, że poszczególne rodzaje psychoterapii bazują na innych założeniach, różnią się między sobą technikami, metodami pracy, sposobami rozumienia trudności i skupiają się na nieco innych aspektach.

Jak się w tym nie pogubić i wybrać terapię dobraną do siebie?

Rodzaje nurtów terapeutycznych

Istnieje wiele różnych nurtów terapeutycznych, a dziedzina nauki jaką jest psychoterapia, cały czas się rozwija, powstają nowe podejścia i metody. Scharakteryzuję tu kilka podstawowych nurtów, funkcjonujących najczęściej w praktyce. Są nimi:

• Psychoterapia psychodynamiczna,
• Psychoterapia poznawczo-behawioralna (inaczej CBT – ang. cognitive behavioural therapy),
• Psychoterapia systemowa,
• Psychoterapia humanistyczno-egzystencjalna (do której należy terapia Gestalt),
• Psychoterapia integratywna (integracyjna).

Każdy rodzaj psychoterapii w innym stopniu koncentruje się na takich aspektach, jak:

1. Zdarzenia w aktualnej rzeczywistości.
2. Zdarzenia z przeszłości.
3. Relacja z terapeutą.

Wybierając psychoterapeutę, warto zwrócić uwagę, na jakim nurcie opiera on swoją pracę. Każdy specjalista, w zależności od nurtu w jakim pracuje, co innego będzie umieszczał w centrum uwagi podczas pracy terapeutycznej (czyli, jak wyżej: zdarzenia w aktualnej rzeczywistości/ zdarzenia z przeszłości/ relacja z terapeutą). Niektórzy specjaliści łączą w swojej pracy podejścia i metody różnych nurtów, zazwyczaj jednak jedno z nich traktują jako wiodące.

Psychoterapia psychodynamiczna

Główne założenie:
Za problemami pacjenta stoją nieuświadomione przyczyny i konflikty (sprzeczne motywy) wewnętrzne. 

Psychoterapia psychodynamiczna wywodzi się z założeń teorii psychoanalizy i jest oparta na odkrywaniu nieświadomych mechanizmów, rządzących naszym myśleniem i działaniem. Jej celem nie jest jedynie rozwiązanie bieżących problemów, ale trwała zmiana w obszarze struktury osobowości oraz opracowanie nowych sposobów patrzenia na siebie i świat. Najczęściej ma ona charakter długoterminowy (choć nie jest to regułą) i w dużym skrócie polega na tym, aby spróbować zrozumieć swoje mechanizmy rządzące emocjami i zachowaniem, odkryć nieświadome motywy, aby w przyszłości nie powodowały kolejnych trudności. Psychoterapeuta pracujący w tym podejściu jest mało dyrektywny i mniej aktywny podczas sesji, niż pacjent. Spora przestrzeń pozostawiona jest dla pacjenta, którego zadaniem jest dzielenie się wszystkimi tematami i myślami, które przychodzą mu do głowy.

Czasami spotykam się z błędnym przekonaniem, że psychoterapia psychodynamiczna polega na analizie dzieciństwa. W rzeczywistości koncentruje się ona bardziej na analizie bieżących wydarzeń, które pacjent uznaje za istotne oraz na tym co wydarza się „tu i teraz” (a więc w relacji pomiędzy pacjentem i terapeutą podczas sesji terapii). Doświadczenia z dzieciństwa przywoływane są tylko wtedy, kiedy jest to potrzebne w procesie terapii i jedynie w takim zakresie, aby lepiej zrozumieć wpływ przeszłości na obecne życie pacjenta.

Cechy charakterystyczne:

• Swobodna eksploracja skojarzeń, fantazji, snów podczas sesji terapeutycznych,
• Przywiązywanie uwagi do relacji, jaka buduje się pomiędzy pacjentem a psychoterapeutą,
• Powracanie w rozmowach do doświadczeń z przeszłości, dzieciństwa, okresu dorastania,
• Identyfikacja powracających wzorców, mechanizmów, schematów zachowań,
• Koncentracja na emocjach, sposobach ich przeżywania i wyrażania,
• Skupianie uwagi na jakości relacji z innymi osobami z życia pacjenta, na doświadczeniach interpersonalnych,
• Rozpoznawanie sposobów unikania nieprzyjemnych myśli i emocji.

Najważniejsze pojęcia:

• świadomość i nieświadomość,
• swobodne skojarzenia (mówienie wszystkiego, co przychodzi pacjentowi do głowy),
• przeniesienie (sposób, w jaki pacjent przenosi na terapeutę emocje odczuwane wcześniej wobec innych ważnych osób, np. rodziców),
• opór przed zmianą (obrona przed uświadomieniem sobie różnych treści),
• wgląd (mechanizm, w wyniku którego następują zmiany) – czyli uświadomienie sobie z pomocą terapeuty istoty swoich problemów,
• osobowość (względnie stałe cechy psychiczne).

Dla kogo?

• Dla osób, które chcą pracować nad zrozumieniem źródła problemów, a nie jedynie złagodzeniem obecnych objawów czy problemów,
• Dla osób, które chcą zrozumieć własne motywy, mechanizmy postępowania i dokonać trwałych zmian w strukturze osobowości,
• Dla osób, które są zdolne do refleksji, zaciekawiania się sobą i swoim światem wewnętrznym, które stawiają różne hipotezy na temat siebie, swoich zachowań i sposobów przeżywania świata,
• Dla osób z zaburzeniami osobowości,
• Dla osób, które cierpią, dostrzegają swój ból i w związku z tym poszukują pomocy.

Psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT)

Główne założenie:
Poprzez zmianę dezadaptacyjnego (szkodliwego, błędnego) sposobu myślenia, można uzyskać zmianę emocji i zachowania. 

Celem psychoterapii poznawczo-behawioralnej (CBT, z ang. cognitive-behavioural therapy) jest pomoc w rozpoznaniu, zrozumieniu i modyfikacji systemu przekonań i myśli automatycznych. Podejście to zakłada, że nasze myśli, emocje i zachowania są wynikiem uczenia się, a skoro w toku naszego życia nauczyliśmy się dezadaptacyjnych sposobów funkcjonowania, to możemy się również ich oduczyć i w zamian nauczyć zachowań pożądanych. Psychoterapia poznawczo-behawioralna ewoluuje, rozwijając się w kierunku takich obszarów jak: uważność (mindfulness), akceptacja i zaangażowanie (terapia ACT, z ang. acceptance and commitment therapy), podkreślanie znaczenia relacji, związków emocjonalnych, duchowości, wyznawanych wartości (obszary te zaliczają się do tzw. „trzeciej fali” terapii poznawczo-behawioralnej).

W dużym uproszczeniu, terapia w podejściu poznawczo-behawioralnym polega na pracy nad myślami i zachowaniami. Ma charakter raczej krótkoterminowy (choć nie jest to regułą), terapeuta w czasie sesji jest dyrektywny i aktywny. Terapia ta jest nastawiona na rozwiązanie aktualnie zgłoszonego problemu, a nie pogłębionej analizie źródła problemu.

Cechy charakterystyczne:

• Przyznawanie pierwszeństwa myślom. Emocje uznaje się jako rezultat myśli („myślę, więc czuję”),
• Dużo czasu poświęca się pracy nad schematami poznawczymi (czyli myślowymi), myślami automatycznymi, podważaniu własnych myśli, szukaniu alternatywnych twierdzeń,
• Kładzie akcent na ćwiczenia nowych zachowań, eksperymenty i zadania domowe,
• Określona struktura sesji, nastawienie na rozwiązanie jasno określonego problemu i krótkoterminowość (w porównaniu do innych rodzajów terapii).

Najważniejsze pojęcia:

• irracjonalne przekonania,
• dezadaptacyjne nawyki i zachowania,
• bodziec i reakcja,
• uczenie się (mechanizm, w wyniku którego następują zmiany),
• wzmocnienia pozytywne.

Dla kogo?

• Dla osób, które preferują określoną strukturę i tolerują niepewność jedynie w niewielkim stopniu, są nastawione na rozwiązanie jednego problemu i terapię krótkoterminową (w porównaniu do innych rodzajów terapii).
• Dla osób, które w pracy terapeutycznej chcą się skoncentrować na aktualnym problemie, zminimalizowaniu doświadczanych objawów, a nie są zainteresowane również eksploracją ich przyczyn,
• Dla osób, które lubią strukturę i zadania domowe,
• Dla osób z dużym poziomem lęku,
• Do pracy z dziećmi, osobami uzależnionymi.

Psychoterapia humanistyczno-egzystencjalna (do której należy terapia Gestalt)

Główne założenie:
Zaburzenia wynikają z deficytu rozwoju osobowości, będącego następstwem niezaspokojenia ważnych potrzeb: miłości, akceptacji, autonomii, realizacji wartości. 

Twórcy tego podejścia postrzegają człowieka jako kogoś, kto posiada różne zasoby i możliwości, ale w wyniku dotychczasowych doświadczeń zostały one zakłócone i ograniczone. Psychoterapia ma zatem pomóc w poszerzeniu świadomości i odkryciu tych możliwości. Psychoterapia humanistyczno-egzystencjalna czerpie wiele z filozofii, jest nakierowana na potrzeby i wartości danej osoby, skoncentrowana na „tu i teraz”, czyli na tym, co dzieje się pomiędzy klientem a terapeutą w gabinecie. Praca terapeutyczna koncentruje się głównie na 3 aspektach: przeżywanych emocjach, relacji pomiędzy terapeutą a klientem oraz odczuciach płynących z ciała. Dąży się w niej do przeżycia korektywnych doświadczeń emocjonalnych, a więc nowych przeżyć w relacji z terapeutą, opartych na bezpieczeństwie, zaufaniu, poczuciu akceptacji i zrozumienia. Terapeuta jest w tym podejściu mało dyrektywny, szanując granice i autonomię pacjenta.

Cechy charakterystyczne:

• Leczenie i rozwój oparte są na relacji pomiędzy pacjentem a psychoterapeutą,
• Odejście od etykiety „pacjenta” na rzecz „klienta”, co ma podkreślać równorzędne relacje,
• Pogłębianie świadomości własnych wyborów życiowych, systemu wartości i celów,
• Spostrzeganie i słyszenie klienta takim, jaki jest, w oparciu o szacunek, empatię i autentyczność,
• Koncentracja na teraźniejszości, na „tu i teraz”, całości doświadczeń zachodzących w organizmie klienta (relacja, emocje, ciało).

Najważniejsze pojęcia:

• emocjonalne doświadczenie (mechanizm, w wyniku którego następują zmiany),
• poczucie autonomii i sensu życia,
• wolna wola,
• system wartości i dążeń życiowych,
• twórczość,
• rozwój, samorealizacja,
• „figura i tło” – sposób spostrzegania rzeczywistości: „tło” to otoczenie, w którym funkcjonujemy; „figura” – to, co w danym momencie jest dla nas najważniejsze i wysuwa się na pierwszy plan.

Dla kogo?

• Dla osób, które chcą poszerzyć świadomość własnych wyborów życiowych i wartości,
• Dla osób, którym zależy na przeżyciu korektywnych doświadczeń emocjonalnych,
• Dla osób, którym dotychczasowe sposoby postępowania uniemożliwiały samorealizację.

Psychoterapia systemowa

Główne założenie:
Systemy, w jakich pacjent funkcjonuje na co dzień (rodzina, szkoła, praca, lokalna społeczność) mają decydujący wpływ na jego zdrowie psychiczne. 

Psychoterapia systemowa rozpatruje trudności pacjenta z punktu widzenia „systemu”, w którym on funkcjonuje, np. rodziny, przyjaciół, osób bliskich, pracy zawodowej. Celem terapii systemowej jest praca nad całym systemem, a więc np. zmiana sposobu interakcji w obrębie rodziny, a nie koncentracja na „zaburzonym” funkcjonowaniu pacjenta indywidualnego. Terapia systemowa jest często utożsamiana z terapią rodzinną lub par, a sesje odbywają się zazwyczaj co 2 – 3 tygodnie. Jej zastosowanie jest jednak bardzo szerokie i może być z powodzeniem wykorzystywana do terapii indywidualnej, jako perspektywa i propozycja nowego sposobu myślenia. Terapeuta pracujący w tym podejściu przyjmuje postawę aktywną i dyrektywną, zachowuje postawę ciekawości i zarazem neutralności.

Cechy charakterystyczne:

• Kładzenie akcentu na strukturę systemu, w którym funkcjonuje pacjent.
• Analizowanie równowagi pomiędzy potrzebami i rozwojem pacjenta, a jego przynależnością do rodziny, grupy,
• Rozpatrywanie problemów pacjenta w kontekście społecznym, w którym się one pojawiają,
• Praca z genogramem (mapą relacji i więzi rodzinnych).

Najważniejsze pojęcia:

• systemy (które jako spójna całość są czymś jakościowo innym, niż suma całości), zmiana systemu (mechanizm, w wyniku którego następują zmiany),
• podsystemy, koalicje,
• struktura,
• hierarchia,
• granice.

Dla kogo?

• Dla rodzin (z dziećmi),
• Dla par,
• Dla pacjentów indywidualnych, którzy pragną zbudować narrację o sobie i swoim życiu opartą na nowym, innym niż dotychczas sposobie spostrzegania.

Psychoterapia integratywna (integracyjna)

Główne założenie:
Nie ma jednego podejścia terapeutycznego, które mogłoby odpowiedzieć na wszystkie problemy pacjentów. Metody i techniki należy dostosować do potrzeb pacjenta, a nie na odwrót. 

Cechy charakterystyczne:

• Jest to podejście eklektyczne, które łączy w sobie wiele podejść terapeutycznych,
• Terapeuta dobiera sposoby pracy w zależności od potrzeby, specyfiki i trudności, z jakimi zgłasza się do niego pacjent,
• Psychoterapeuta czerpie wiedzę i odnosi się do teorii różnych nurtów, ale jeden z nurtów jest zazwyczaj dominujący w jego pracy.

Dla kogo?

• Dla osób, którym trudno jest zdecydować, który nurt psychoterapii będzie dla nich odpowiedni,
• Dla osób, które w pracy terapeutycznej nie chcą się ograniczać do jednego nurtu.

Który nurt psychoterapii jest najlepszy?

Jak wspomniałam na samym początku, nurty terapeutyczne różnią się m.in.: teorią, do której się odwołują; metodami i technikami pracy; paradygmatem, czyli sposobem myślenia o pacjencie; podejściem do rozwiązywania problemów. Żaden z nurtów nie jest lepszy, ani gorszy, mniej czy bardziej skuteczny. Po prostu każde z podejść ma zastosowanie do innych trudności albo kładzie nacisk na inne obszary w pracy terapeutycznej.

Należy jednak mieć na uwadze, że wszystkie wymienione aspekty są powiązane z osobowością terapeuty, który jest w tym procesie „narzędziem pracy”. Techniki terapeutyczne są również stosowane przez danego terapeutę, który jest człowiekiem z określonymi cechami charakteru, warsztatem pracy, poziomem empatii, sposobem podejścia do innych ludzi – i dlatego też, to osoba terapeuty, niezależnie od nurtu, ma największe znaczenie dla procesu psychoterapii. Dlatego też, jeśli nie czujesz się dobrze i bezpiecznie w jego towarzystwie, nie udało Wam się wspólnie zbudować dobrej więzi, nie wahaj się rozmawiać o tych odczuciach z terapeutą i rozważyć zmiany.

W jakim nurcie wybrać psychoterapię?

Jeśli masz wątpliwości, w jakim nurcie terapeutycznym chciał(a)byś pracować, pomyśl o poniższych kwestiach:

1. Kierując się powyższym opisem poszczególnych nurtów spróbuj poczuć intuicyjnie, w którym nurcie Ty czuł(a)byś się najbardziej komfortowo, który z nich wydaje Ci się najbliższy? Przeczytaj założenia wymienionych nurtów – które z nich „czujesz”,a przy których masz myśl, że nie byłbyś w stanie pracować w taki sposób?
   
   
2. Zastanów się, jaką postawę psychoterapeuty wolisz, dyrektywną vs. niedyrektywną? Niektórzy uwielbiają strukturę i zadania domowe w podejściu poznawczo-behawioralnym, inni nie byliby tego w stanie znieść. Niektórzy lubią swobodę wypowiedzi i otwartą strukturę podejścia psychodynamicznego, innym trudno się w tym odnaleźć.
   
   
3. Czy chcesz się skoncentrować na bieżącym, jasno określonym problemie i celu, czy wolisz głębszą i bardziej długoterminową pracę?

Co łączy wszystkie nurty psychoterapii?

Wspólnym mianownikiem wszystkich podejść jest praca terapeutyczna, która opiera się na: dialogu i obserwacji. Dlatego też, znaczna liczba pacjentów nawet nie wie, w jakim nurcie prowadzona jest psychoterapia, w której uczestniczą. Nie muszą tego wiedzieć i zupełnie nie jest to konieczne. Istotne jest jedynie, aby psychoterapeuta w kilku zdaniach podczas zawierania kontraktu wyjaśnił, jakie są zasady sesji, które prowadzi, co jest w nich ważne, na co należy zwrócić uwagę. Nie musi określać rodzaju psychoterapii branżowym słowem, bo nie każdego pacjenta to interesuje. Oczywiście, jeśli ciekawi to Ciebie, a nie masz jasności co do rodzaju terapii, którą prowadzi psychoterapeuta, do którego się zgłosiłeś(-aś), jak najbardziej masz prawo go o to dopytać.

I na koniec, żeby nie dać się zwariować w mnogości nurtów terapii, chciałabym przytoczyć jedną z ważnych zasad (którą będę rozwijała w kolejnych postach):

Nurt terapeutyczny jest wtórny, jeśli chodzi o skuteczność psychoterapii. Największymi czynnikami leczącymi są: relacja terapeutyczna oraz regularność spotkań.

Jeśli mój wpis był dla Ciebie wartościowy, będzie mi miło, jeśli zostawisz po sobie ślad w postaci komentarza lub podzielisz się linkiem do tego artykułu z innymi.

Share this...

Facebook

Twitter

Pinterest

email

Prosto o psychoterapii to cykl postów na temat psychoterapii, które ukazują się cyklicznie, raz w tygodniu.
Jeśli spodobał Ci się ten tekst i chcesz być na bieżąco, zapraszam do polubienia mojej strony na Facebooku.