O czym mówią Twoje sny? Czy sny to Ty?

Czy warto zajmować się analizowaniem snów? Czy – jak sądził Freud – są one „królewską drogą do nieświadomości” czy raczej królewską drogą do poznania siebie?

Funkcje marzeń sennych

Obecny stan wiedzy nie pozwala stwierdzić ze stuprocentową pewnością dlaczego śnimy. Niektórzy sugerują, że marzenia senne wyrażają nieuświadamiane życzenia, inni przypisują snom znaczenie fizjologiczne, a jeszcze inni sądzą, że rola snów polega na przetwarzaniu w mózgu informacji i emocji. Trudno byłoby jednak uwierzyć, że zjawisko tak bogate i twórcze jak marzenie senne, nie służy żadnemu celowi. Istnieje wiele teorii tłumaczących funkcje marzeń sennych, takich jak: spełnianie życzeń, ochrona przed obudzeniem się, fizjologiczne pobudzenie mózgu czy przetwarzanie informacji lub emocji z życia na jawie. Sny mogą spełniać pewne zadania fizjologiczne czy związane z odbieraniem wrażeń (jak np. w teorii przypadkowej aktywacji albo koncepcji, że różne części mózgu są utrzymywane w pogotowiu do pracy), ale równocześnie mogą odgrywać rolę psychologiczną (na przykład pomagać w rozwiązywaniu problemów).

Korzyści z pracy z marzeniami sennymi w terapii

Nawet jeśli założylibyśmy, że sny nie spełniają żadnych zadań psychologicznych, to analizowanie ich i tak może przynosić korzyści. Ze względu na to, że marzenia senne odzwierciedlają życie na jawie, śniący może je wykorzystać dla lepszego zrozumienia samego siebie. Niezależnie więc od tego, jakie są „prawdziwe” funkcje marzeń sennych, warto jest je czasem przeanalizować.

Pracę ze snem można porównać do właściciela domu, który mając do dyspozycji cały budynek zamieszkuje jedynie strych. Zadanie osoby analizującej sny razem z ich autorem polega na tym, aby pomóc śniącemu poznać cały dom i otoczenie.

Zastanawianie się nad snami umożliwia podróże w nieznane obszary psyche. Autor snu z korzyścią dla siebie zawsze może sobie odpowiedzieć na następujące pytania: Jaki wniosek płynie z przeanalizowanego snu? W jaki sposób mogę go wcielić w życie? Co się dzięki temu zmieni na lepsze? Ponadto, praca ze snem jest okazją do autoanalizy i prowadzi do poszerzenia wiedzy o samym sobie. Dzięki pracy ze snami autor snu poznaje przyczyny swoich reakcji na codzienne sytuacje na jawie. Zwiększa samoakceptację, przyczynia się do lepszej orientacji we własnych emocjach i w sytuacji życiowej. Osoby rozumiejące swoje sny, oprócz lepszej orientacji we własnym życiu psychicznym, zyskują większą pewność siebie. Marzenia senne są dla nich zachętą do eksperymentowania z nowymi sposobami zachowania. Nawet jeśli są to sny przykre, to umożliwiają poznanie nowej jakości, czasem tłumionego aspektu osobowości, co mobilizuje do pracy nad sobą.

Jak kiedyś interpretowano marzenia senne

Powstawanie marzeń sennych tłumaczono rozmaicie. Według starożytnych, powstawały one niezależnie od osoby śniącego i były zsyłane przez bogów czy demony. Kiedyś tłumaczeniem snów zajmowali się wróże i kapłani, których funkcje stopniowo zaczęły przejmować senniki. Zarówno Hipokrates, jak i Platon wierzyli, że marzenia senne spełniają funkcje psychologiczne. Według Platona, podczas snu nasza zdolność do rozumowania zostaje zawieszona, a wszelkie namiętności i pragnienia wybuchają z pełną mocą. Podobną hipotezę wysunął Freud, który uważał, że marzenia senne wynikają ze zjawisk psychicznych, są wywoływane przez nieświadome i nieakceptowane życzenia, uwalniane podczas snu.

Kilka teorii interpretacji marzeń sennych (psychoanaliza, psychologia Gestalt, psychologia egzystencjalna)

Klasyczna psychoanaliza była impulsem do psychologicznej analizy marzeń sennych. Freud uważał, że sny są „królewską drogą do nieświadomości”. Twierdził, że sen jest zaszyfrowaną „wypowiedzią” nieświadomości, a praca analityka stanowi próbę odwrócenia pracy snu. Za główne źródła marzeń sennych uważane są tutaj: dzieciństwo, pozostałości przeżyć z dnia codziennego, bodźce fizyczne i wyparte pragnienia. Według psychoanalizy sny, nawet te uważane przez nas za absurdalne, zaspokajają niezrealizowane na jawie pragnienia oraz mają znaczenie psychologiczne.

Według psychologii Gestalt, sny odzwierciedlają niedokończone sytuacje śniącego (tzw. „niedomknięte figury”), stosowane „uniki” i pomijanie. Rolą terapeuty jest dostarczenie informacji zwrotnych na osobiste reakcje i przeżycia śniącego oraz dostarczenie „lustra” dla wszelkich elementów snu.

W psychologii egzystencjalnej wartość terapeutyczna snów polega na tym, że wywierają one presję na śniącego, są doświadczane jako rzeczywiste, mogą ukierunkowywać na przyszłość i dotyczyć niezrealizowanych możliwości. Sen pokazuje przede wszystkim rzeczywiste przeżycia, postawy i reakcje człowieka, ale też ukazuje istotne braki w jego życiu.

Czy zajmowanie się snami ma jakiś cel?

W nauce od lat ścierają się ze sobą różne spojrzenia na kwestię marzeń sennych. Najbardziej radykalny pogląd odmawia marzeniom sennym „wartości zjawiska psychicznego”, zaliczając je tym samym do sfery cielesnej. Jego wyznawcy uważają, iż nasze sny wywołane są bodźcami organicznymi działającymi na śpiącego z zewnątrz lub powstającymi przypadkowo w jego narządach wewnętrznych. Także wielu współczesnych naukowców i psychologów lekceważy duchowy aspekt snów, niektórzy uważają je nawet za „mentalny śmietnik”. Niektórzy terapeuci zdają sobie sprawę z wagi marzeń sennych, ale nie zawsze potrafią właściwie je analizować, gdyż brak im treningu czy wiedzy o tym, jak włączyć do terapii pracę ze snami. Wiele osób sądzi na przykład, że interpretowanie marzeń sennych jest domeną psychoanalityków lub że odrywa ludzi od problemów istniejących na jawie. Niektórzy zaś są przekonani, że praca ze snami jest możliwa tylko w trakcie długotrwałej terapii, gdyż odkrycie wszystkich utajonych znaczeń zajmuje wiele czasu. Według klasycznej teorii Freuda „sen jest spełnieniem życzenia”. Jako polemikę z teorią Freuda proponowano nowe hipotezy, na przykład oparte na badaniach z dziedziny neurobiologii śnienia. Głosiły one, że powstawanie i charakterystyczne cechy marzeń sennych można wyjaśnić zjawiskami fizjologicznymi, zachodzącymi podczas fazy REM.

Interpretowanie snów: z pomocą terapeuty czy samodzielnie?

Czy autor snu potrzebuje innych, a zwłaszcza analityka, aby mógł dotrzeć do znaczenia swoich snów? Z pewnością łatwiej jest próbować zrozumieć sen z pomocą terapeuty, który zapewnia odpowiednie wsparcie i zachętę, pomagając w roztrząsaniu bolesnych spraw. Człowiek zdany na samego siebie skłonny jest unikać trudnych wątków, pomijać bolesne aspekty czy odmawiać snom jakiegokolwiek znaczenia. Często brakuje mu samodyscypliny koniecznej do systematycznego „przerabiania” marzeń sennych, gotów jest opuszczać istotne etapy procesu interpretacji. Ponadto marzenia senne często wywołują przykre wspomnienia, z którymi trudno jest sobie poradzić. Współpraca z doświadczonym terapeutą może przynieść wiele korzyści, szczególnie podczas pierwszych prób z marzeniami sennymi, w wypadku snów nawracających czy niepokojących. Nie znaczy to jednak, że próby autoanalizy nie mają sensu. Ważne jest jednak, aby być świadomym ograniczeń, jakie one ze sobą niosą.

Tylko Ty znasz drogę do znaczenia swojego snu

Badania nad interpretacją marzeń sennych pozostawiają jeszcze wiele nierozstrzygniętych pytań. Wiele problemów z tej dziedziny wciąż jeszcze czeka na rozwiązanie. Niezależnie od danej teorii czy podejścia warto pamiętać, że znaczenie marzenia sennego jest zawsze indywidualne. Oznacza to, że podczas jego interpretowania nie można polegać na sennikach czy standardowej symbolice. Jeśli interpretujemy sen z pomocą terapeuty, powinien on występować w roli przewodnika i współpracownika, a nie eksperta, który najlepiej zna sens marzenia sennego pacjenta.